به گزارش پایگاه خبری گلستان رسا به نقل از ستاد خبری پانزدهمین جشنواره موسیقی نواحی ایران، سخنران بخش نخست این نشست غفور محمدزاده (خواننده و پژوهشگر موسیقی شرق و جنوب خراسان) پژوهش خود را با محوریت «شیوه‌های آوازخوانی در جنوب و شرق خراسان» ارائه داد.
محمدزاده توضیح داد: وقتی نام موسیقی تربت جام می‌آید، خیلی‌ها اصرار دارند که بگویند، این یک موسیقی عرفانی است. درست است که موسیقی تربت جام عرفانی هم هست اما یک موسیقی تک‌بعدی نیست. این موسیقی از آنجا که با زندگی و آیین‌های مردم در ارتباط بوده، چیزهای زیادی در آن نهفته است. ما موسیقی عاشقانه هم داریم.
وی ادامه داد: بخشی از موسیقی ما شامل مناجات‌خوانی، نعت حضرت رسول‌الله (ص)، منقبت‌خوانی که شامل آوازهایی برای بزرگان دین و ائمه اطهار به ویژه امام رضا(ع) می‌شود، هست و‌ البته موسیقی محرم هم در این منطقه اجرا می‌شود. در واقع هم آثار مذهبی مثل منظومه «شهر عجایب» در نعت حضرت علی (ع) اجرا می‌کنیم ‌و هم اثری تغزلی و عاشقانه مثل «لیلی و مجنون» داریم. پندنامه‌خوانی، صلوات‌خوانی و ذکرخوانی هم بخش دیگری از موسیقی منطقه تربت جام است.
غفور محمدزاده با اشاره به موسیقی حماسی تربت جام هم توضیح داد: مردم منطقه تربت جام در شب‌های بلند زمستان همیشه اجرای شاهنامه‌خوانی داشتند ولی رفته‌رفته این شاهنامه‌خوانی به سمت دوبیتی‌خوانی رفت.
متاسفانه خیلی چیزهای موسیقی این منطقه در حال فراموشی است و با رفتن اساتیدی مثل زنده‌یادان پورعطایی و درپور موسیقی منطقه تربت جام ضربه سنگینی خورد.
این پژوهشگر درباره سهم زنان در موسیقی تربت جام نیز بیان کرد: آیین‌های سوگ و سور مثل ختنه‌سوران، ازدواج و‌ پیوند مشخصا توسط زنان اجرا می‌شود که برای هر کدام مقام وجود دارد مثلا مقام حنابندان یکی از این‌هاست. البته در کنار این‌ها موسیقی سوگ هم داریم که در بیرجند اجرا می‌شود.
وی پس از اشاره به نقش موسیقی در حلقه‌های ذکر نیز گفت: موسیقی کار یا کارآواها نیز بخش مهمی از موسیقی تربت جام است. متاسفانه بحث ترانه‌های کار یک بحث مغفول و مظلومی در موسیقی منطقه است؛ در حالی که کارآواها مبحث بسیار مهمی هستند. کارآواها بیشتر از این جانب ضربه خوردند که هیچ‌گاه مکتوب شدند و شفاهی نقل شدند. در واقع هر جا به ادبیات شفاهی تکیه کردیم، آن کار را از بین بردیم.
محمدزاده با اشاره به اینکه شاهنامه‌خوانی نکته قابل توجه موسیقی تربت جام است، افزود: فلک‌خوانی بخش دیگر قابل اهمیت موسیقی تربت جام است که در آن روایتگر از بازی دنیا و سرنوشت گلایه می‌کند.
بخش دوم این نشست پژوهشی به سخنرانی آرمین فریدی (پژوهشگر موسیقی تالش و گیلان) با موضوع «مقام‌های موسیقی تالشی و ابهام‌زدایی از واژگان پرکاربرد» اختصاص داشت.
این پژوهشگر در سخنانی گفت: چراغ جشنواره موسیقی نواحی سال‌هاست که روشن بوده است و‌ امیدوارم تداوم داشته باشد. اینکه بنده مشخصا درباره موسیقی تالش صحبت می‌کنم، مراد از آن منطقه‌ای است که طی ۵۰ سال پیش در ذهن محققان بوده است. در واقع اینجا رشته‌کوه‌های تالش و مسکن قوم تالش هدف ماست.
وی ادامه داد: ما در موسیقی تالش ایران دو بخش سازی و‌ آوازی داریم که البته هر کدام شامل بخش‌های دیگر هم می‌شود. مثلا بخش آوازی شامل آوازهای شالیزار، آوازهای زنان (لالایی‌ها) و مولودی اشعار می‌شود. بخش سازی هم که دنیای خودش را دارد.
فریدی که پژوهش‌اش با تکیه بر «واژگان» بود، اضافه کرد: وقتی که برای تحقیق وارد این منطقه شدم و شروع به کار کردم، پژوهش‌های دیگران هم چراغ راه بنده بود. مثلا در یک بخشی از این پروژه کتاب دایره‌المعارف محمدرضا درویشی بسیار برایم راهگشا بود. یا پژوهش‌هایی که آقایان هوشنگ جاوید و‌ جهانگیر نصری‌اشرفی در مسیر بشدت موثر بود.
این پژوهشگر همچنین مطرح کرد: در مسیر پژوهش برای یافتن موضوع درست باید اشراف زیادی به موضوع و آدم‌ها داشته باشیم و از طرفی به مبحث کارکرد هم باید خیلی توجه داشت. بنده در این مسیر تمام تلاشم‌ این بود که کمترین تاثیر تغییردهندگی را داشته باشم. مثل یک دوربین عکاسی عمل کردم و تنها به ثبت وقایع پرداختم.
فریدی یادآور شد: به طور قاطع می‌توانم بگویم که یکی از دلایل تنوع در موسیقی نواحی ایران این است که ثبت نشده است و یک‌جاهایی هرکسی بر مبنای سلیقه و علاقه‌اش یک مقام جدید به وجود آورده است. خیلی از تفاوت‌ها و اختلاف نظر بر روی مقام‌ها دلیلش همین روند انتقال است.